Otępienie czołowo-skroniowe i jego wpływ na życie chorego

Opieka nad pacjentem z otępieniem stanowi wyzwanie dla jego najbliższego otoczenia. Tym, co może okazać się pomocne, jest dobre rozumienie charakteru zdiagnozowanej choroby oraz znajomość jej objawów. Nieoceniona jest także pomoc rodziny, jeśli chodzi o prowadzenie terapii – wsparcie bliskich oraz zadbanie o to, by pacjent przestrzegał zaleceń specjalistów, zwiększają jego szanse na utrzymanie sprawności przez dłuższy okres. Jak sprawy mają się w przypadku otępienia czołowo-skroniowego? Jakie symptomy mogą o nim świadczyć oraz na czym polega leczenie?

Czym jest otępienie czołowo-skroniowe i kogo dotyczy?

Otępienie czołowo-skroniowe (FTD – frontotemporal dementia) to choroba neurozwyrodnieniowa. Ma charakter nieodwracalny i postępujący. Procesy neurodegeneracyjne zachodzą głównie w płatach czołowych oraz skroniowych, stąd nazwa tej jednostki chorobowej.

Uważa się, że FTD jest drugą najczęstszą przyczyną otępienia, zaraz po chorobie Alzheimera. Najczęściej rozpoczyna się pomiędzy 45. a 65. rokiem życia, choć zdarza się, że diagnozę stawia się zarówno osobom młodym (trzecia dekada życia), jak i w bardzo zaawansowanym wieku (ok. 90 lat). Otępienie czołowo-skroniowe dotyczy w równym stopniu kobiet oraz mężczyzn.

Początek tej choroby zwykle jest niepozorny i stopniowy, a nasilenie objawów jest rozłożone w czasie.

Objawy FTD

Rozpoznanie otępienia czołowo-skroniowego stawia się na podstawie dokładnych badań diagnostycznych, wśród których nie może zabraknąć neuroobrazowania, konsultacji neurologicznej lub psychiatrycznej, a także oceny neuropsychologicznej i neurologopedycznej.

Do najczęstszych symptomów obserwowanych we wczesnych stadiach FTD zalicza się m.in. zmiany w zakresie zachowania oraz emocji, jak również charakteru. Zaburzeniu ulegają zachowania społeczne – osoba zaczyna naruszać normy i zasady, ma trudności z rozumieniem stanów emocjonalnych innych ludzi, staje się odhamowana w kontaktach z innymi oraz impulsywna. Do tego pojawia się apatia, czyli zobojętnienie i spłycenie przeżywania emocji, a także abulia, czyli brak motywacji i woli do działania. Może się zdarzyć, że pacjent zaprzestaje dbania o higienę osobistą, a jego myślenie staje się sztywne. Nawyki związane z odżywianiem się ulegają zmianie (pojawia się np. objadanie się). Wielu chorych doświadcza zachowań kompulsywnych (czyli natrętnych, przymusowych czynności). Obserwowalne są również zaburzenia mowy (zubożenie spontanicznych wypowiedzi, wtrącanie niepotrzebnych wyrazów, osłabienie płynności mowy, a niekiedy także trudności w rozumieniu znaczenia słów i faktów).

Z czasem objawy otępienia nasilają się, a choroba postępuje. Do wymienionych objawów dołączają trudności w wydobywaniu informacji z pamięci oraz planowania i organizowania wielu czynności, w tym rozwiązywania problemów i przeprowadzania złożonych, celowych działań.

Problemów diagnostycznych może nastręczać fakt, że bardzo często pacjenci nie mają dostatecznego wglądu, by mogli samodzielnie stwierdzić, że coś jest nie tak z ich funkcjonowaniem. Z tego powodu ogromne znaczenie mają informacje dostarczone specjalistom przez bliskich chorego – rodzinę lub osoby opiekujące się nim na co dzień.

Warianty otępienia czołowo-skroniowego

Wyróżnia się dwa podstawowe warianty FTD:

Wariant czołowy – w tym przypadku większość zmian obserwuje się w płatach czołowych; u pacjentów z tym wariantem dominujące objawy dotyczą zaburzeń zachowania, pamięci operacyjnej oraz funkcji wykonawczych (nadzorujących inne procesy umysłowe).
Wariant skroniowy – jego rozpoznanie oznacza, że zmiany patologiczne są zlokalizowane przeważnie w płatach skroniowych, co wiąże się z problemami w rozumieniu znaczenia słów, w znajomości faktów oraz z deficytami w wiedzy.

Postępowanie terapeutyczne

W terapii otępienia czołowo-skroniowego ważna jest współpraca kilku specjalistów – neurologa, psychiatry, neuropsychologa oraz neurologopedy.
Jeżeli chodzi o farmakoterapię, uważa się, że w celu złagodzenia niektórych objawów (zaburzeń emocjonalnych, impulsywności czy kompulsji) skuteczne może być stosowanie inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Zdarza się, że u pacjentów, u których występują zachowania agresywne oraz silne odhamowanie, lekarze włączają leki przeciwpsychotyczne (przy zachowaniu jednak szczególnej ostrożności ze względu na ryzyko wystąpienia skutków ubocznych u tych pacjentów).

Niektóre osoby leczone są za pomocą leków przeciwpadaczkowych. Zawsze jednak decyzja o tym, jakie leki zastosować oraz w jakich dawkach, należy do lekarza prowadzącego. Rolą pacjenta oraz rodziny (zwłaszcza w późniejszym okresie choroby, gdy ta postępuje) jest zadbanie o to, by były one przyjmowane zgodnie z zaleceniami. O wszelkich skutkach ubocznych lub obawach należy poinformować lekarza.

Ze względu na występowanie w przebiegu FTD zaburzeń funkcji poznawczych i wykonawczych, wartościowe będzie zaangażowanie pacjenta w terapię neuropsychologiczną. W przypadku chorób postępujących, jak otępienie, celem jest podtrzymanie sprawności danej osoby przez jak najdłuższy czas. Warto w tym celu zadbać o stymulację umysłu pacjenta na co dzień (np. poprzez włączanie go w różne aktywności i czynności dnia codziennego). Nieoceniona będzie jednak pomoc w postaci wspólnego wykonywania ćwiczeń funkcji poznawczych, tak aby terapia prowadzona przez specjalistę miała swoją ciągłość. Dostępne pomoce terapeutyczne dla osób dorosłych stanowią zbiór gotowych materiałów, które można wykorzystać z pacjentem zarówno w domu, jak i w ośrodku opieki czy szpitalu.

Pomoce do terapii funkcji poznawczych

Można także na ich bazie wymyślać nowe ćwiczenia samodzielnie. Najważniejsze, by pacjent doświadczył obecności i zaangażowania swoich bliskich oraz by jego umysł miał codzienną dawkę stymulacji.

Autorka: Aleksandra Gnacek, psycholog i psychoterapeutka

Źródła:

Borkowska, A. i Sobów, T. (2005). Ocena neuropsychologiczna w diagnostyce i różnicowaniu otępienia czołowo-skroniowego. Neurologia i Neurochirurgia Polska, 39(6), 466-475.
Jaracz, J. i Rybakowski, J. (2011). Objawy zespołu czołowego w schizofrenii i otępieniu czołowo-skroniowym: implikacje diagnostyczne i terapeutyczne. Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 6(1), 18-24.
Wysokiński, A. i Gruszczyński, W. (2008). Trudności diagnostyczne otępienia czołowo-skroniowego – opis przypadku. Psychiatria Polska, 42(3), 377-382.
Wysokiński, A. i Gruszczyński, W. (2008). Współczesne koncepcje diagnostyczne, kliniczne i terapeutyczne otępienia czołowo-skroniowego. Psychiatria Polska, 42(3), 365-376