Psycholog i neurologopeda dla seniora
Jesień życia to okres wielu wyzwań. Z częścią z nich seniorzy będą w stanie zmierzyć się samodzielnie, podczas gdy inne wymagają interwencji specjalisty. Kiedy warto skorzystać z pomocy psychologa? Kiedy wskazana jest opieka neurologopedy?
Kilka słów o wieku podeszłym
Istnieje wiele nazw odnoszących się do okresu po 65. roku życia – wiek podeszły, starość, późna dorosłość… Określenia są różne, tak samo jak różne są potrzeby seniorów oraz problemy, z jakimi mierzą się w swoim życiu.
Wkroczenie w wiek podeszły wiąże się z wieloma zmianami w codziennej aktywności życiowej. Jedną z najbardziej spektakularnych jest moment przejścia na emeryturę (lub rentę). Kończy się etap wykonywania pracy zawodowej, odpada wiele zobowiązań. Potencjalnie dla wielu osób jest to źródłem sporego stresu. Senior musi dostosować się do nowej rzeczywistości, kiedy nie trzeba już nigdzie zdążyć na czas, a jego odpowiedzialność za różne sprawy staje się ograniczona do sfery osobistej. Wiele osób doświadcza wówczas kryzysu, poczucia osamotnienia czy bezsensu życia. Osoby na emeryturze czują się niepotrzebne, nie wiedzą, jak zagospodarować dużą ilość wolnego czasu, i mogą poczuć, że omija je coś ważnego.
Inną ważną kwestią związaną z wiekiem podeszłym jest pogorszenie się stanu zdrowia. Obniżenie sprawności często jest wynikiem naturalnego starzenia się organizmu, jednakże wielu seniorów doświadcza również chorób i wynikających z nich problemów takich jak ból, niepełnosprawność czy zależność od otoczenia.
Wielu przedstawicieli tej grupy społecznej cierpi także z powodu utraty partnera życiowego. Czasem strata ma charakter dosłowny – tak jest, gdy współmałżonek umiera. Niekiedy jednak w tych kategoriach można postrzegać również znaczącą utratę sprawności partnera (zwłaszcza umysłowej) – wówczas, pomimo że bliska osoba wciąż żyje, nie jest już „taka jak dawniej”. Trudności potęguje konieczność sprawowania opieki, co jest obciążeniem fizycznym i psychicznym.
Lista problemów powszechnych dla osób w wieku podeszłym jest długa, a powyżej zostały wymienione tylko te najczęstsze. Nie sposób tej listy wyczerpać, ponieważ każda osoba ma inne doświadczenia, oczekiwania, potrzeby i możliwości, a zatem co innego może stanowić dla niej problem, podobnie jak inny będzie sposób jego rozwiązania.
W czym może pomóc psycholog?
W wielu z wymienionych powyżej sytuacji pomocne okazuje się wsparcie psychologa lub psychoterapeuty. Kiedy warto rozważyć spotkanie ze specjalistą z zakresu zdrowia psychicznego?
Stres i kryzysy życiowe
Wspomniane kryzysy wiążące się z okresem starości często przyczyniają się do wystąpienia silnych negatywnych emocji, z którymi trudno sobie poradzić. Utrata małżonka, odejście z pracy, choroba własna, śmierć lub choroba przyjaciół i członków rodziny (np. rodzeństwa) to bardzo stresujące przeżycia. Wiele z nich w naturalny sposób uruchamia proces żałoby. Przeżycie utraty oraz uporanie się ze zmianami może ułatwić wsparcie psychologa, który będzie towarzyszem cierpienia oraz źródłem profesjonalnej wiedzy o sposobach radzenia sobie z trudnościami.
Depresja, lęk oraz inne trudności
Wsparcie psychologiczne jest cenne również w przypadku, gdy u seniora pojawiają się objawy zaburzeń psychicznych, np. depresji czy zaburzeń lękowych. Wtedy najlepiej udać się do takiego psychologa, który jednocześnie jest psychoterapeutą (czyli ma dodatkowe wykształcenie i uprawnienia), ponieważ zaburzenia psychiczne wymagają specjalistycznego leczenia.
Ważne jest, by pamiętać, że wszyscy doświadczamy smutku, spadku motywacji, lęku czy złości. Stany te nie są problemem, są naturalną częścią życia człowieka. Tym, co przesądza o konieczności leczenia, jest ich nasilenie oraz wpływ na codzienne funkcjonowanie. Jeśli przeżywane emocje są nieadekwatnie silne, a ich doświadczanie znacznie ogranicza życie seniora oraz wpływa na jego bliskich, to przesłanki wystarczające, by rozważyć rozmowę z psychoterapeutą.
Zaburzenia funkcji poznawczych
Psycholog pomaga również w podtrzymywaniu lub odzyskiwaniu sprawności intelektualnej, która uległa pogorszeniu wskutek udarów i urazów mózgu czy chorób neurozwyrodnieniowych (takich jak otępienie). Regularna praca z psychologiem lub neuropsychologiem, wspierana codziennymi ćwiczeniami z rodziną, pomaga utrzymać sprawność i samodzielność chorego przez dłuższy czas.
Równie ważne jest zapobieganie. Profilaktyka otępień zakłada systematyczną stymulację mózgu i zachęcanie seniora do aktywności na miarę jego możliwości.
Oba powyższe cele można realizować przy współpracy z psychologiem. Ważne, by rodzina aktywnie uczestniczyła w oddziaływaniach profilaktycznych lub w rehabilitacji i kontynuowała pracę z pacjentem również pomiędzy spotkaniami ze specjalistą. Do tego celu służą specjalnie dostosowane do potrzeb osób dorosłych materiały terapeutyczne opracowane przez psychologów i neurologopedów.
- Rehabilitacja funkcji poznawczych – zbiór ćwiczeń dedykowany osobom z nabytym osłabieniem funkcji poznawczych.
- Terapia funkcji poznawczych [poziom 1-3] – ćwiczenia umysłowe wspomagające proces zapamiętywania, myślenia, rozumienia i poprawiające sprawności komunikacyjne
- Ćwiczenia operacji myślowych [część 1-2] – ćwiczenia przeznaczone dla osób, które mają trudności z przetwarzaniem i porządkowaniem informacji
- Moje otoczenie – ćwiczenia wspomagające funkcjonowanie osób z zaburzeniami procesów poznawczych
- Czytam i rozumiem [część 1-2] – ćwiczenia usprawniające umiejętności czytania ze zrozumieniem u osób dorosłych
- Wiem, jak to zrobić [część 1-3] – seria pomocy do terapii mowy i funkcji poznawczych dla osób dorosłych, które borykają się z trudnościami w obszarze porozumiewania się, pamięci i uczenia się
Kiedy do neurologopedy?
W przypadku chorób lub uszkodzeń mózgu mamy do czynienia z deficytami na wielu płaszczyznach funkcjonowania pacjenta. W związku z tym kluczowe jest wdrożenie rehabilitacji, która będzie jak najbardziej wszechstronna. Neurologopeda stanowi ważne ogniwo w zespole terapeutycznym. Jako że obszary jego pracy często zazębiają się z obszarami, którymi zajmuje się psycholog, warto wiedzieć, w czym konkretnie może pomóc neurologopeda.
Dysfagia (zaburzenia połykania)
Problemy z właściwym dostarczaniem pokarmu drogą doustną stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia pacjenta. Z jednej strony dysfagia może prowadzić do szeregu powikłań (m.in. zachłystowego zapalenia płuc czy niedożywienia), z drugiej – znacząco obniża jakość życia seniorów z tym problemem. Rolą neurologopedy jest przeprowadzenie dogłębnej diagnozy połykania u pacjenta, wdrożenie adekwatnej terapii oraz wydanie zaleceń zarówno choremu, jak i jego rodzinie.
W przypadku, gdy stan pacjenta nie pozwala na karmienie drogą doustną, odpowiednio wykwalifikowany neurologopeda, we współpracy z lekarzem, będzie w stanie opracować inny sposób odżywiania oraz dostosować go do sytuacji chorego.
Dyzartria (zaburzenia artykulacji)
Zadanie neurologopedy w przypadku dyzartrii polega na przywróceniu pacjentowi wyrazistości wypowiedzi (w takim stopniu, w jakim jest to wykonalne). Odbywa się to zarówno poprzez ćwiczenia artykulacyjne, jak i fonacyjne, oddechowe i relaksację. Zależnie od potrzeb chorego, logopeda stosuje różne techniki, których celem jest podniesienie jakości komunikacji – dzięki nim mowa staje się wyraźniejsza, pacjent prawidłowo gospodaruje oddechem, a problemy z napięciem mięśni odpowiedzialnych za produkcję mowy są mniejsze.
Afazja – we współpracy z psychologiem
Afazja to zaburzenie komunikowania się, którego cechą charakterystyczną są trudności w rozumieniu lub w nadawaniu komunikatów słownych (również pisanych). Można powiedzieć, że jest to obszar wspólny w pracy neurologopedy i psychologa. Współpraca tych specjalistów może zaowocować lepszymi efektami, ponieważ rehabilitacja będzie komplementarna i intensywna. Tu również warto skorzystać z zaleceń i wspólnie z pacjentem ćwiczyć poza spotkaniami w gabinecie. Inspiracji do pracy dostarczyć mogą gotowe pomoce terapeutyczne przeznaczone dla pacjentów z różnymi rodzajami afazji.
Pomoc dla opiekunów
Niezwykle ważne jest, by pamiętać o potrzebach osób sprawujących opiekę nad seniorem. Ogromną wartość ma właściwa edukacja rodziny pacjenta – pomóc może tu zarówno psycholog, jak i logopeda (a także inny członek zespołu diagnostyczno-terapeutycznego). Wiedza dotycząca objawów i przebiegu choroby, rokowań i zaleceń jest bezcenna w kontekście nie tylko skutecznej rehabilitacji, ale i poczucia radzenia sobie opiekunów.
Co jednak, jeśli rodzina czuje się opieką przytłoczona? Wtedy warto skorzystać z pomocy psychologa lub psychoterapeuty dla siebie. Oprócz tego istnieją grupy wsparcia dla rodzin pacjentów z diagnozą chorób neurologicznych. Przede wszystkim jednak warto nie dopuścić do rozwinięcia się objawów wypalenia, tak częstych u opiekunów pacjentów chorych przewlekle. W tym celu warto wymieniać się opieką lub skorzystać ze wsparcia instytucji (np. postarać się o pielęgniarkę lub opiekunkę), dbać o odpowiednią ilość snu i właściwe odżywienie oraz angażować się w aktywności towarzyskie, by nie dopuścić do izolacji społecznej.
Autorka: Aleksandra Gnacek, psycholog i psychoterapeutka
Źródła:
- Krzyżowski, J. (2004), Psychogeriatria. Warszawa: Wydawnictwo Medyk.
- Lewicka, T., Stompel, D. i Nowakowska-Kempna I. (2004). Zaburzenia językowe w chorobach neurodegeneracyjnych – aspekty diagnostyczne i terapeutyczne. Logopedia Silesiana, 3, 76-94.
- Mace, N. i L., Rabins, P., V. (2005). 36 godzin na dobę. Poradnik dla opiekunów osób z chorobą Alzheimera i innymi chorobami otępiennymi oraz zaburzeniami pamięci w późnym okresie życia. Warszawa: Wydawnictwo Medipage.
- Stuart-Hamilton, I. (2006), Psychologia starzenia się. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.