Ból po udarze mózgu – co musisz o nim wiedzieć? [Część 1.]

Udary mózgu stają się problemem coraz młodszych osób – zwiększone ryzyko występuje już w wieku powyżej 40 lat, a staje się istotnie większe w drugiej połowie piątej dekady życia. Co prawda ilość zgonów spowodowana udarami zmniejsza się, wzrasta jednak ilość osób dotkniętych niepełnosprawnością z tego powodu. Przed tymi, którzy przeszli udar, rozpoczyna się pełna wyzwań droga ku odzyskaniu sprawności. Pacjenci borykają się z szeregiem objawów często ograniczających ich samodzielność i obniżających ogólnie pojmowaną jakość życia. Jednym z nich może być przewlekły ból.

Objawy udaru mózgu

Udar zdefiniować można jako nagłe, naczyniopochodne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego. Udary niedokrwienne stanowią znaczącą większość wszystkich incydentów (ok. 85%). Ich przyczynę stanowi zwężenie lub całkowite zamknięcie światła naczyń krwionośnych doprowadzających krew do mózgu lub transportujących ją w jego obrębie. Udary krwotoczne stanowią pozostałe 15% wszystkich odnotowanych przypadków i są spowodowane rozerwaniem naczynia, co prowadzi do wynaczynienia krwi do mózgu.

Objawy udaru różnią się zależnie od lokalizacji i rozległości zmian. Uszkodzenia prawej półkuli charakteryzują się głównie niedowładami po lewej stronie ciała i twarzy, impulsywnością w zachowaniu i silną ekspresją emocji, a także, niekiedy, skutkują zespołem pomijania lewostronnego. Udar lewej półkuli mózgu natomiast objawia się często niedowładem po prawej stronie ciała, a także afazją lub apraksją mowy.

Istnieją jednak pewne symptomy, które możemy obserwować bez względu na lokalizację uszkodzenia. Do takich objawów należą m.in.:

• zaburzenia funkcji poznawczych (w tym pamięci),
• zaburzenia połykania,
• zaburzenia widzenia,
• obniżenie nastroju,
• problemy z równowagą.

Powyższą listę należy poszerzyć o jeszcze jeden możliwy symptom, często bagatelizowany, a jakże istotny dla samego chorego – ból.

Ból po udarze mózgu

Każdy z nas wie z własnego doświadczenia, czym jest ból. Nie każdy jednak doświadczył bólu o charakterze przewlekłym, który poprzez swoje nieustanne oddziaływanie – nawet jeśli jego natężenie jest stosunkowo nieznaczne – rzutuje na jakość życia pacjenta.

Specjaliści w dziedzinie neurologii wyróżniają cztery rodzaje bólu obserwowanego po udarach mózgu, a są to:

• centralny zespół bólowy (CPS, zwany także bólem wzgórzowym czy zespołem Déjerine’a-Roussy’ego),
• kompleksowy zespół bólu regionalnego (CRPS),
• spastyczność (sztywność) i ból w stawie barkowym.

Z bólem centralnym (ośrodkowym) mamy do czynienia, gdy uszkodzony zostanie mózg lub rdzeń kręgowy. Ból ośrodkowy dotyczy ok. 8-10% osób, które przebyły udar. Jego wystąpienie nie jest zależne od rodzaju udaru, a raczej od jego lokalizacji – mowa szczególnie o udarze pnia mózgu czy wzgórza (obszary te są bogate w nerwy przewodzące sygnały bólowe). Centralny zespół bólowy zazwyczaj objawia się w pierwszych 60 dniach po wystąpieniu udaru. Może to mieć związek z zachodzącymi wówczas procesami neuroplastyczności (czyli tworzenia się nowych połączeń w mózgu), które powodują nieprawidłowe odczucia związane z bólem. Pojawienie się CPS może oznaczać długotrwałą obecność bólu w życiu chorego i wymaga leczenia.

Kompleksowy zespół bólu regionalnego może być spowodowany nie tylko udarem, ale również uszkodzeniem nerwów obwodowych – w różnych miejscach ciała. Objawia się silnym bólem, obrzękiem lub stanem zapalnym stawów i skóry, ograniczeniem ruchomości, a niekiedy również zanikiem mięśni lub włosów w danym obszarze. W przypadku osób po udarze mózgu zespół ten najczęściej dotyczy barku i ręki.

Spastyczność mięśni po udarze również może przyczyniać się do odczuwania bólu przez chorego. Problem ten dotyczy ok. jednej czwartej pacjentów, z czego ok. 75% doświadczy związanego z tym bólu. Możliwe są także stany zapalne stawów i ścięgien.

Ból w barku często pojawia się u tych pacjentów, którzy wskutek udaru doświadczyli niedowładu kończyny górnej. Osłabiona sprawność mięśni w tym obszarze prowadzi do niestabilności stawu, co w konsekwencji daje dolegliwości bólowe.

Wpływ bólu na jakość życia

Doświadczanie przewlekłego bólu istotnie obniża jakość życia. Dane wskazują na zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia depresji u osób borykających się z tym problemem. Może to z kolei spotęgować subiektywne odczuwanie bólu w mechanizmie błędnego koła.

Obniżenie nastroju jest tylko jednym z możliwych skutków doświadczania bólu. Naturalną konsekwencją takiego stanu jest także wycofanie się chorego z aktywności, co z kolei może wtórnie wpłynąć na zmniejszoną ilość kontaktów towarzyskich. W praktyce oznacza to ograniczenie sieci wsparcia społecznego dla pacjenta i jego rodziny w sytuacji, w której pomoc innych ludzi może okazać się bardzo potrzebna.

Udowodniono również wpływ bólu na zdolności poznawcze. U pacjentów z tego rodzaju dolegliwościami obserwuje się zaburzenia funkcji uwagi, zwłaszcza jej koncentracji, a także osłabienie procesów pamięci.

Kolejną sferą, na którą rzutuje obecność przewlekłego bólu, jest sen. Odnotowano pogorszenie jego jakości poprzez trudności w zasypianiu i utrzymaniu ciągłości snu.

Wreszcie, obecność przewlekłego bólu wpływa na zachowanie pacjenta. Jego istotne natężenie może doprowadzić do nadużywania leków przeciwbólowych, a w konsekwencji do uzależnienia od nich. Może także przyczyniać się do drażliwości powodującej trudności w relacjach. Zewnętrzna manifestacja doświadczanych objawów polega m.in. na przybieraniu tzw. postawy bólowej (pochylenie ciała, trzymanie się za bolesną kończynę), wokalizacji (jęki czy skargi) i utrzymywaniu się specyficznego wyrazu twarzy sygnalizującego cierpienie.

Wpływ przewlekłego bólu na funkcjonowanie pacjenta jest zatem niezaprzeczalny. Jest on źródłem stresu w codziennym życiu, a doświadczane cierpienie przyczynia się do pogorszenia samopoczucia i relacji społecznych. Jest to zatem problem, który dotyczy nie tylko samego chorego, ale i jego najbliższego otoczenia, którego rolą w tej sytuacji jest pomoc w uzyskaniu opieki profesjonalistów i wdrożeniu właściwej terapii. W jaki sposób to zrobić? Jaka jest rola opiekuna pacjenta borykającego się z przewlekłym bólem? Jakie metody leczenia przewlekłego bólu warto rozważyć? Odpowiedź na te pytania znajdą Państwo w drugiej części niniejszego artykułu.

Autorka: Aleksandra Gnacek

Źródła:

• Dobrogowski, J., Niefarmakologiczne metody leczenia bólu. Polski Przegląd Neurologiczny 2007, tom 3, 4, 272–278
• Domżał, T., F., Ból przewlekły – problemy kliniczne i terapeutyczne. Polski Przegląd Neurologiczny 2008, tom 4, 1, 1–8.
• https://spartanska.pl/wp-content/uploads/raport_udary-m%C3%B3zgu.pdf
• http://neuropedia.org.pl/plastycznosc-mozgu/?fbclid=IwAR1XvaLk8xB3PJZRWmI65_TD5_nvdrMFjDjfOkXJujmHcMfcILA96SG5Dl8
• http://www.strokeassociation.org/idc/groups/stroke-public/@wcm/@hcm/@sta/documents/downloadable/ucm_489454.pdf?fbclid=IwAR1a2FqF3s_1ohUzhmVIpkXAkPDpjFRksJhBUP0-IvSsf7YST93rFPLdNL4