Świat do połowy pełny, czyli o zespole pomijania lewostronnego

Zespół zaniedbywania połowiczego jest jednym z częstych powikłań uszkodzeń mózgu, m.in. udaru. Dotyczy najczęściej pacjentów po przebytych udarach niedokrwiennych, zazwyczaj prawej półkuli. Sam w sobie nie stanowi zagrożenia dla życia, stąd być może częsta pokusa, by zbagatelizować jego znaczenie, jednakże zaburzenie to istotnie pogarsza jakość funkcjonowania pacjenta. Może również, pośrednio, stwarzać wiele potencjalnie niebezpiecznych sytuacji. Niewątpliwie zatem wymaga uwagi zespołu terapeutycznego oraz rodziny.

Czym jest zespół pomijania stronnego?

Zespół pomijania stronnego to specyficzny rodzaj zaburzenia występujący wskutek uszkodzenia płata ciemieniowego lub jego styku z płatem skroniowym. Objawia się głównie niedostrzeganiem bodźców znajdujących się po jednej stronie przestrzeni (a raczej niezwracaniem na nie uwagi). Najczęściej diagnozowany jest u osób po urazie niedominującej, prawej półkuli. Manifestuje się w wielu obszarach funkcjonowania chorego i w obrębie różnych zmysłów – słuchu, wzroku, ruchu czy czucia. W dużej mierze wpływa także na funkcjonowanie poznawcze (m.in. procesy uwagi, spostrzegania etc.).

Pacjent z diagnozą zespołu pomijania zaprzecza obecności bodźców pojawiających się w pomijanej przestrzeni, nawet tych potencjalnie ważnych. Nie do końca oznacza to jednak zupełną ich nieświadomość – umysł chorego rejestruje całość jego doświadczeń, nie wszystkie jednak docierają do świadomości. Mowa na przykład o sytuacji, gdy chory rejestruje ból, jednakże wydaje mu się, że odczuwa go nie po stronie pomijanej, a w zdrowej kończynie (to tzw. zjawisko allestezji). Więcej przykładów może dostarczyć lektura książki „Lewa strona życia” autorstwa neurobiolog Lisy Genovy, której bohaterka doznaje urazu mózgu wskutek wypadku samochodowego i od tej pory patrzy na życie z nowej, okrojonej perspektywy.

Znaczenie dla funkcjonowania

Wpływ występowania zespołu zaniedbywania połowiczego na codzienne funkcjonowanie jest znaczący. Mogą pojawić się trudności w zakresie:

• samoobsługi – wykonywanie zabiegów higienicznych po jednej stronie ciała (np. ogolenie połowy twarzy), problemy w przygotowywaniu prostych posiłków;
• relacji z innymi – pacjent nie podejmuje kontaktu z osobami znajdującymi się po stronie pomijanej; jest w stanie prowadzić rozmowę, ponieważ dociera do niego głos, nie podtrzymuje jednakże kontaktu wzrokowego, nie zwraca się w stronę rozmówcy, nie inicjuje żadnych interakcji po stronie dotkniętej pomijaniem;
• poruszania się – niedostrzeganie przeszkód po jednej stronie przestrzeni stanowi realne zagrożenie dla bezpieczeństwa chorego ze względu na duże ryzyko urazów, upadków i kolizji.

Co więcej, pacjenci z zespołem pomijania często nie mają świadomości własnych deficytów. Objawia się to obojętną postawą wobec objawów lub wręcz zaprzeczaniem połączonym z konfabulacjami, a próby uświadomienia choremu jego stanu często prowadzą do rozdrażnienia czy innego rodzaju stresu.

Terapia zespołu zaniedbywania połowiczego

Terapia zespołu pomijania stronnego polega na, ogólnie rzecz ujmując, stymulowaniu strony zaniedbywanej i motywowaniu pacjenta do prowadzenia aktywności w tym obszarze. W praktyce nie jest to jednak proste, przede wszystkim ze względu na wspomnianą niską świadomość zaburzenia u chorych, ale również z uwagi na częstą obecność niedowładów po pomijanej stronie ciała

Istotne znaczenie ma w tym przypadku rehabilitacja prowadzona przez psychologa oraz terapeutę zajęciowego. Równie ważna jest fizjoterapia. Sama w sobie stanowi ważny element rehabilitacji, ponieważ strona zaniedbywana bardzo często równocześnie dotknięta jest niedowładem. Fizjoterapeuta jednak jest w stanie również wspomóc psychologa i terapeutę zajęciowego w ich pracy, m.in. dbając o właściwą postawę ciała pacjenta podczas zajęć. To ważne, aby w oddziaływania terapeutyczne włączyła się także rodzina – wedle zaleceń profesjonalistów.

Pozostały personel szpitalny oraz rodzina mogą pomóc także w inny sposób. Zaleca się, aby łóżko pacjenta z zespołem zaniedbywania lewostronnego było ustawione prawą stroną do ściany, tak aby całość jego uwagi mogła być skierowana na przestrzeń po jego lewej stronie. Warto również podchodzić do chorego od strony zaniedbywanej, kiedy tylko jest to możliwe – w ten sposób dostarcza się mu maksymalną ilość bodźców.

Jakie ćwiczenia warto stosować?

Nie ma jednego określonego rodzaju ćwiczeń, które byłyby dedykowane terapii zespołu pomijania stronnego. Do pracy z pacjentem można wykorzystać i zaadaptować zestawy zadań stosowane w terapii funkcji poznawczych w ogóle lub stworzyć takie ćwiczenia samodzielnie. Jedną z opcji jest wspólne czytanie tekstów (ich długość i poziom trudności zależy od możliwości chorego) – wówczas prosimy pacjenta o śledzenie palcem lub ołówkiem każdego słowa, a dla ułatwienia początek linijki warto zaznaczyć na czerwono. W podobny sposób można pomóc podopiecznemu w zadaniu polegającym na wykreślaniu symboli w ciągu. Inny przykład to łączenie elementów w pary lub porządkowanie zbiorów według określonego kryterium – zadanie to wymaga m.in. przeszukiwania pola wzrokowego. Dodatkowym czynnikiem wspierającym rehabilitację podczas takiej terapii może być zasłonięcie oka po stronie pomijanej (np. poprzez zaklejenie jednego szkła w okularach) – celem takiego zabiegu jest wymuszenie obrotu głowy ku stronie zaniedbywanej i skierowanie strumienia uwagi właśnie w ten obszar.

Najważniejsze we wspólnej pracy jest dostosowanie poziomu wykonywanych zadań oraz czasu, jaki na nie poświęcamy, możliwościom chorego. Zbyt łatwe ćwiczenia nie będą stanowiły wyzwania, zbyt trudne – mogą zniechęcić i wpłynąć na pogorszenie nastroju. Należy więc okazać wyrozumiałość i cierpliwość, mając na względzie dobro pacjenta.

Cierpliwość i wsparcie na wagę złota

Zespół zaniedbywania połowiczego jest częstym następstwem udaru niedokrwiennego. Objawia się ignorowaniem bodźców znajdujących się po jednej stronie przestrzeni lub ciała chorego, nierzadko przy jednoczesnej nieświadomości deficytów. Jak zwykle w przypadku uszkodzenia mózgu, kluczowe znaczenie ma wcześnie wdrożona rehabilitacja oraz kontynuowanie oddziaływań terapeutycznych również po opuszczeniu szpitala – dzięki temu uzyskane postępy mają szansę się zwiększyć i utrzymać.

Ważne, by nie zniechęcać się, podczas niezbyt łatwych początków. Rokowania w przypadku zespołu pomijania stronnego zazwyczaj są pozytywne – duża część objawów z czasem samoczynnie ustępuje, pozostałe można poddawać rehabilitacji. Najważniejsze jednak jest wsparcie emocjonalne i duża wyrozumiałość wobec chorego. Należy pamiętać, że jakość jego życia jest obniżona, a obecne deficyty wynikają z uszkodzenia mózgu, a nie ze złej woli i niedostatecznej motywacji pacjenta. Warto porozmawiać z psychologiem oraz lekarzem prowadzącym na temat oddziaływań, które można podjąć, aby wspomóc bliską osobę w procesie odzyskiwania utraconej sprawności.

Autorka: Aleksandra Gnacek

Źródła:

• Milner, A. D., Goodale, M. A., Mózg wzrokowy w działaniu, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008
• Pąchalska, M., Neuropsychologia kliniczna. Urazy mózgu. Tom 1. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007
• Jodzio, K. (red), Neuronalny świat umysłu, Oficyna Wydawnicza Impuls, 2005
• https://journals.viamedica.pl/problemy_pielegniarstwa/article/view/23345
• https://journals.viamedica.pl/problemy_pielegniarstwa/article/view/23315/18541″https://journals.via