Udar… I co dalej?

Jakie mogą być skutki udaru mózgu i czy jest jakaś nadzieja na ich zmniejszenie? Na jakich działaniach warto się więc skupić tuż po udarze mózgu i do jakiego specjalisty się udać? Na te pytania odpowiada Aleksandra Gnacek – psycholog, psychoterapeuta w nurcie poznawczo-behawioralnym

Angielskie słowo oznaczające udar, czyli stroke, zależnie od kontekstu można tłumaczyć także jako „uderzenie”, „cios”, „atak”. Z pewnością to zbliżone doznanie – przeważnie nagłe, zupełnie nieoczekiwane. Podczas udaru mózg doświadcza szeregu objawów, z których większość wiąże się z dezorientacją i utratą sprawności. Szybka interwencja medyczna może uratować choremu życie i zdrowie, szybka rehabilitacja – samodzielność.

Skutki udaru mózgu i rekonwalescencja

Krótko- i długoterminowe skutki udaru mózgu mogą obejmować wiele deficytów, począwszy m.in. od osłabienia jednej strony ciała (niekiedy aż do całkowitego niedowładu), poprzez zaburzenia widzenia, zaburzenia mowy, problemy z równowagą czy dolegliwości bólowe, aż po deficyty funkcji poznawczych (np. myślenia czy pamięci). Lista problemów powstałych w efekcie udaru mózgu jest równie długa co proces rekonwalescencji – całkowity powrót do zdrowia nigdy nie jest gwarantowany, ale w licznych przypadkach jest możliwy, co zależy od wielu czynników. Warunkiem koniecznym, aby można było mówić o przywróceniu utraconych funkcji i sprawności, jest rehabilitacja, na którą składają się zajęcia z wieloma specjalistami oraz terapia wspomagana przez bliskich pacjenta w jego środowisku.

Neuroplastyczność – nadzieja dla mózgu po udarze

Jakkolwiek zmiany, jakie dokonały się w mózgu podczas udaru, uważa się za nieodwracalne, to jednak medycyna wiele nadziei pokłada w neuroplastyczności mózgu. To proces polegający na reorganizacji szlaków, tworzeniu nowych połączeń między neuronami, a w niektórych przypadkach – także proces tworzenia nowych komórek nerwowych.

Neuroplastyczność jest różna zależnie od wieku, choć sama zdolność jako taka towarzyszy nam przez całe życie. Największa przypada na okres dzieciństwa, kiedy organizm nastawiony jest na wzrost i rozwój, naukę nowych umiejętności i dojrzewanie. Uważa się zatem, że im młodszy mózg, tym większe są jego zdolności do tworzenia nowych połączeń i szlaków mózgowych.

Zjawisko neuroplastyczności związane jest z dwiema możliwymi przyczynami:

• Może być wynikiem naturalnych procesów uczenia się – poprzez nabywanie doświadczeń i zapamiętywanie nowych informacji (mowa o plastyczności strukturalnej – gdy wskutek uczenia się zachodzą fizyczne zmiany w budowie mózgu). Zdolność ta może osłabnąć wraz z wiekiem.
• Mózg został uszkodzony – np. w efekcie udaru. Wówczas zdrowe obszary często przejmują zadania tych dotkniętych urazem i w związku z tym możliwe jest przywrócenie utraconej funkcji (stąd nazwa tego rodzaju plastyczności – funkcjonalna). Możliwe jest również wykreowanie nowego ośrodka sterowania określoną funkcją na bazie pozostałości ośrodka uszkodzonego. Dlatego właśnie tak wielkie znaczenie dla pacjentów po udarze ma rehabilitacja.

Rehabilitacja – podstawa i początek zmian

Prawidłowa i skuteczna rehabilitacja powinna obejmować zarówno terapię neurologopedyczną, jak i pracę z psychologiem, terapeutą zajęciowym i fizjoterapeutą – chodzi o nieustanną stymulację mózgu, stawianie mu wyzwań, którym musi sprostać, dzięki czemu wspomagany jest proces adaptacji.

Praca z pacjentem w oddziale udarowym, a później także w oddziale rehabilitacji neurologicznej jest podstawą oraz początkiem zmian służących przystosowaniu się do nowej sytuacji. Mowa również o adaptacji psychologicznej, tj. zaakceptowaniu choroby i jej skutków, przetworzeniu emocjonalnym traumatycznych aspektów wydarzenia oraz wypracowaniu motywacji do udziału w terapii. Przede wszystkim jednak celem uczestniczenia w rehabilitacji jest odzyskanie utraconej sprawności na tyle, na ile to możliwe, lub podtrzymanie bieżącego poziomu funkcjonowania.

Ważna rola rodziny chorego

Ogromne znaczenie dla procesu rehabilitacji ma współpraca rodziny chorego z zespołem specjalistów prowadzących leczenie. Stosowanie się do zaleceń lekarza nie ulega wątpliwości, ważne jednak, by oprócz tego zaangażować bliskich pacjenta w terapię. Fundamentem tej współpracy jest właściwa edukacja na temat rodzaju udaru i jego skutków w postaci zaburzeń mowy czy połykania, niedowładów kończyn czy zaburzeń funkcji poznawczych. Dobrym rozwiązaniem może okazać się obecność opiekuna podczas zajęć prowadzonych przez psychologa, neurologopedę czy terapeutę zajęciowego, aby możliwa była kontynuacja niektórych oddziaływań terapeutycznych po opuszczeniu szpitala (oczywiście, zawsze zgodnie z zaleceniami). Specjalista, oprócz praktycznych wskazówek i informacji, jest w stanie polecić również konkretny rodzaj pomocy terapeutycznych, którymi może posługiwać się rodzina, aby zachować ciągłość pracy z pacjentem.

Istnieje wiele sposobów stymulowania i mobilizowania uszkodzonego mózgu. Najważniejsze jest, aby zawsze dostosować proponowane działania do możliwości chorego i wspierać każdy przejaw jego aktywności na tyle, na ile się da. Podstawą adekwatnej rehabilitacji jest stały kontakt opiekunów z zespołem terapeutów i lekarzem, a także systematyczna praca i zachęcanie pacjenta do wysiłku na miarę jego możliwości, tak aby stworzyć jak najlepsze warunki dla mózgu – aby stymulować jego neuroplastyczność. Nie zawsze powrót do stanu sprzed udaru jest możliwy, trzeba jednak pamiętać, że z perspektywy chorego każda zmiana ku większej sprawności jest na wagę złota.

Autorka tekstu: Aleksandra Gnacek

Źródła:

• https://www.verywellhealth.com/stroke-4014641
• http://neuropedia.org.pl/plastycznosc-mozgu/
• https://www.verywellmind.com/what-is-brain-plasticity-2794886?_ga=2.82961494.1187322519.1536043173-883069357.1536043173