Łagodne zaburzenia poznawcze – co trzeba o nich wiedzieć?

Każdemu czasem zdarza się zapomnieć. Wszyscy bywamy „roztargnieni”, w efekcie czego nie pamiętamy, gdzie odłożyliśmy jakiś przedmiot lub mylimy godzinę wizyty u dentysty. Osobom starszym zdarza się to częściej. Wiemy jednak, że pogorszenie pamięci może być oznaką choroby – np. otępienia. Jak można to stwierdzić? Czym są łagodne zaburzenia poznawcze? Jak postępować w przypadku otrzymania takiej diagnozy?

Czym są łagodne zaburzenia funkcji poznawczych?

Łagodne zaburzenia funkcji poznawczych (MCI, ang. mild cognitive impairment) to osłabienie funkcjonowania poznawczego u osób starszych. Jest to „stan pośredni” pomiędzy całkowitym zdrowiem a objawami wskazującymi na otępienie.

Sygnałami, które mogą świadczyć o występowaniu MCI, są m.in. częstsze skargi seniora na problemy z pamięcią – zapominanie imion czy nazwisk, numerów telefonów, dat lub terminów spotkań (jak wizyty u lekarza) czy nazw różnych przedmiotów.

Tym, co różnicuje MCI od otępienia, jest poziom głębokości obserwowanych zmian – w otępieniu są one dużo bardziej zauważalne oraz uniemożliwiają samodzielne funkcjonowanie, podczas gdy łagodne zaburzenia poznawcze nie wpływają znacząco na niezależność pacjenta. Ponadto w przypadku MCI osoba wciąż potrafi wykonywać codzienne, złożone czynności – takie jak wyjście na zakupy, załatwienie sprawy w urzędzie czy przyrządzenie sobie posiłku. Otępienie upośledza zdolności niezbędne do prawidłowego wykonania tych działań.

Typy zaburzeń

Łagodne zaburzenia poznawcze mogą przyjmować różne postacie – wybiórczą i uogólnioną (zwaną też postacią mieszaną). W wariancie wybiórczym obniżenie sprawności dotyczy tylko jednego obszaru funkcjonowania poznawczego, natomiast w przypadku MCI uogólnionego – zaburzeniami dotkniętych jest więcej obszarów.

Najczęściej spotykaną postacią MCI jest tzw. wariant amnestyczny – na pierwszy plan wysuwa się tu pogorszenie pamięci (często zdarza się, że pozostałe funkcje poznawcze są zachowane prawidłowo). Innym rodzajem łagodnych zaburzeń poznawczych jest MCI nieamnestyczne, w którym pamięć nie ulega zaburzeniu.

Występowanie MCI

MCI może być spowodowane wieloma czynnikami. Wśród częstych przyczyn wymienia się procesy neurozwyrodnieniowe, urazy mózgu i choroby naczyniowe, cukrzycę, choroby tarczycy, procesy nowotworowe czy stosowanie niektórych leków. Często zdarza się jednak, że przyczyna MCI pozostaje nieustalona.

Rokowanie

Ważne jest, by wiedzieć, że osoby z diagnozą MCI należą do grupy podwyższonego ryzyka zachorowania na demencję. Nie jest to jednak reguła. Badania wskazują, że diagnozę otępienia słyszy ostatecznie ok. 10-15% pacjentów z wcześniej rozpoznanym MCI (w ciągu roku od diagnozy; w ciągu dwóch lat odsetek ten wynosi ok. 40%).

Objawy łagodnych zaburzeń poznawczych mogą zostać zauważone przez samych pacjentów lub ich bliskich – wtedy najczęściej podczas badania relacjonują pogorszenie pamięci oraz trudności ze skupieniem uwagi. Nie zawsze jednak łatwo uchwycić początek MCI, wskutek czego zaburzenie rozwija się i postępuje, niepoddawane leczeniu ani terapii. Z tego powodu istotne znaczenie ma wczesne rozpoznanie zaburzeń sugerujących MCI, jak również czynników zwiększających ryzyko przejścia łagodnych zaburzeń poznawczych w otępienie. Niezbędna jest właściwa ocena dokonana przez neuropsychologa.

Leczenie łagodnych zaburzeń poznawczych

Gdy objawy chorego zostaną właściwie zaklasyfikowane jako MCI, można zaplanować terapię. Jeżeli łagodne zaburzenia poznawcze diagnozowane są w przebiegu innej choroby, wówczas podstawowym działaniem jest leczenie pierwotnego schorzenia. W sytuacji, gdy podłoże MCI jest nieznane, zastosowane oddziaływania mają charakter objawowy, a ich celem jest maksymalne opóźnienie rozwoju otępienia (lub zapobieżenie mu).

W części przypadków objawy MCI utrzymają się na pewnym stałym poziomie do końca życia pacjenta, choć bardziej prawdopodobne jest, że naturalne procesy starzenia się mózgu nieznacznie pogłębią poziom deficytów, wciąż nie wykluczając samodzielnego funkcjonowania.
Tak czy inaczej kluczowe znaczenie dla zadbania o zdrowie i sprawność pacjenta ma wdrożenie adekwatnej rehabilitacji. Neuropsycholog (najlepiej we współpracy z neurologopedą – zwłaszcza jeśli zaburzenia dotyczą również funkcji językowych) będzie w stanie najlepiej ocenić potrzeby i możliwości chorego, a następnie wdrożyć odpowiednie ćwiczenia funkcji poznawczych i przekazać zalecenia rodzinie.

Niewątpliwie warto wspierać proces rehabilitacji, sięgając po pomoce terapeutyczne stworzone specjalnie z myślą o dorosłych osobach z zaburzeniami procesów poznawczych.

Autorka: Aleksandra Gnacek – psycholog i psychoterapeutka

Źródła:

• Talarowska, M., Florkowski, A., Zboralski, K., Gałecki, P., Skala MoCA oraz MMSE w diagnozie łagodnych zaburzeń funkcji poznawczych. W: Psychiatria i Psychoterapia 2011, Tom 7, nr 1: s. 13-20.
• Wieczorek, D., Sitek, E. J., Wójcik, J., Sławek, J., Łagodne zaburzenia funkcji poznawczych i otępienie w chorobie Parkinsona — obraz kliniczny i aktualne kryteria diagnostyczne. W: Polski Przegląd Neurologiczny, 2013, tom 9, nr 3
• https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/choroby/151141,lagodne-zaburzenia-poznawcze
• http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2014/09/pnm_2011_688_691.pdf